سی و پنج سال پیش در چنین روزهایی مایکروسافت سیستم عاملی را منتشر کرد که صحنه دنیای فناوری را برای همیشه تغییر داد. در این مطلب نگاهی به تاریخچه ویندوز از ابتدا تاکنون می‌اندازیم.
سیستم عامل ویندوز این هفته ۳۵ ساله شد. مایکروسافت اولین بار ویندوز ۱.۰ را در تاریخ ۲۰ نوامبر ۱۹۸۵ منتشر کرد تا کامپیوترهای IBM برای نخستین بار به رابط کاربری گرافیکی (GUI) دسترسی داشته باشند. بدون ویندوز احتمالا اکثر ما هرگز در این‌جا حاضر نمی‌شدیم. بنابراین می‌خواهیم از این فرصت استفاده کنیم تا نگاهی به سیر حرکت محبوب‌ترین سیستم عامل کاربری دنیا بیندازیم.
پیدایش
پیش از ظهور سیستم عامل ویندوز، مایکروسافت به‌واسطه طراحی سیستم عامل MS-DOS سلطه خوبی بر بازار کامپیوترهای شخصی داشت. این سیستم عامل از نوعی رابط کاربری مبتنی بر خط فرمان استفاده می‌کرد که امروز نمونه کوچکی از آن را در پنجره CMD می‌بینیم. در سال ۱۹۸۱ بیل گیتس جوان با الهام از کامپیوترهای Xerox Alto که به‌صورت پیش‌فرض با رابط کاربری گرافیکی به بازار می‌آمدند طراحی WIMP GUI را آغاز کرد تا دسترسی به کامپیوترها را آسان‌تر کند.
چرخه توسعه این سیستم عامل آهسته بود و تا زمانی که ویندوز به بازار رسید شرکت‌های مختلفی از جمله اپل رابط‌های گرافیکی خود را عرضه کرده بودند، اما ویندوز نرم‌افزاری جدید و متفاوت بود. ورود رابط گرافیکی اپل نشان داد که بازار تا چه اندازه به این دست از نرم‌افزارها نیاز دارد، و ویندوز هم نسبت به MS-DOS مزیت‌های متنوعی داشت.
در سال ۱۹۸۷ ویندوز ۲.۰ منتشر شد که از پردازنده‌های i286 پشتیبانی می‌کند. در همان سال بود که اپل از مایکروسافت شکایت کرد، اما در نهایت کاری از پیش نبرد چون اکثر بخش‌های هر دو سیستم عامل تاثیرپذیری‌های یکسانی داشتند. ویندوز ۲.۰ اولین نسخه‌ای بود که به پنجره‌ها اجازه هم‌پوشانی می‌داد. ویندوز ۲.۱ در دو نسخه عرضه شد که یکی از پردازنده‌های i186/i286 و دیگری از پردازنده‌های i386 پشتیبانی می‌کرد.
تا سه نشود بازی نشود
ویندوز ۳.۰ در سال ۱۹۹۰ منتشر شد و نسخه‌ای پرسروصدا بود که از حافظه مجازی استفاده می‌کرد و اجازه می‌داد برنامه‌ها برای وظایف خاص خود حافظه را رزرو کنند. دو سال بعد ویندوز ۳.۱ تغییر جذاب دیگری را معرفی کرد که با آن می‌توانستید WorkGroup یا گروه کاری بسازید. اولین ویرایش این نسخه اجازه می‌داد کاربران بتوانند در داخل شرکت‌ها شبکه‌سازی نظیر-به-نظیر داشته باشند. (مایکروسافت ویندوز ۳.۲ را هم منتشر کرد که فقط در کشور چین به بازار آمد.)
اولین نسخه ویندوز که کاربران امروزی آن را به خاطر دارند ویندوز ۹۵ است که به محبوبیت زیادی رسید و مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. این نسخه برای اولین بار به کاربر اجازه می‌داد برنامه‌های ۳۲ بیتی را داخل GUI اجرا کنند. همچنین، شاهد قابلیت «اتصال و اجرا» بودیم که کمک می‌کرد تا با وصل کردن چاپگر، موس و غیره بدون نیاز به نصب درایور بتوانید از این دستگاه‌ها استفاده کنید. ولی شاید مهم‌ترین قابلیت جدید ویندوز ۹۵ را بتوانیم اینترنت اکسپلورر در نظر بگیریم. این مرورگر آغازگر عصر اینترنت برای ویندوز بود.
در ادامه ویندوز ۹۸ معرفی شد و در سال ۲۰۰۰ آخرین نسخه MS-DOS با نام Windows ME به بازار آمد. این نرم‌افزار در سراسر جهان با انتقادات بسیاری مواجه شد و شروع چرخه‌ای طولانی را رقم زد که طی ۱۵ سالِ بعد از آن همواره با عرضه یک نسخه خوب و یک نسخه بد همراه بود.
کرنل پنیک
همزمان با تمام این اتفاقات، مایکروسافت مشغول کار روی پروژه دیگری به‌نام ویندوز NT بود؛ نسخه‌ای کاملا جدید از ویندوز که مبتنی بر DOS کار نمی‌کرد. این نسخه برای مصارف تجاری در نظر گرفته شده بود و همزمان با نسخه‌های MS-DOS منتشر می‌شد و تا ویندوز ۲۰۰۰ یعنی تا سال ۲۰۰۰ از همان سیستم شماره‌گذاری استفاده می‌کرد.
یک سال بعد ویندوز XP به بازار آمد. این نسخه اولین ویرایش متحد ویندوز بود که بالاخره جای انتشار نسخه‌های دوگانه این سیستم عامل را گرفت. ویندوز XP صحنه بازار را تغییر داد. تا آن زمان اکثر شرکت‌ها به اینترنت وصل شده بودند و حتی خیلی از خانه‌ها هم اینترنت داشتند. ویندوز XP نسخه‌هایی برای سرورها، تبلت‌ها، مراکز رسانه‌ای و نسخه‌ای ویژه برای دستگاه‌هایی مثل خودپردازها ارائه می‌کرد.
در عین حال، نسخه جداگانه‌ای به‌نام ویندوز CE برای مینی پی‌سی‌ها طراحی شد و از کرنل مخصوص خودش استفاده می‌کرد. این همان نسخه‌ای بود که ویندوز موبایل را به وجود آورد. با این حال، استفاده از کرنل‌های متفاوت باعث شد که این دو سیستم عامل با یکدیگر ناسازگار باشند. این مشکل تا مدت‌ها گریبان‌گیر مایکروسافت بود و بالاخره این شرکت را به رهاسازی توسعه سیستم عامل موبایل آن‌ها وادار کرد.
ویستا
تا زمانی که ویندوز ویستا در سال ۲۰۰۶ معرفی شد، ویندوز سراسر دنیا را فرا گرفته بود. هر خانه‌ای تقریبا یک کامپیوتر داشت و هر کامپیوتری از ویندوز XP استفاده می‌کرد. بنابراین وقتی ویستا با آن طراحی زیبا و امنیت مضاعفش وارد بازار شد، در نگاه اول به نظر می‌رسید که بالاخره به بهترین سیستم عامل ممکن دست یافته‌ایم. ولی همان‌طور که گفتیم، مایکروسافت به چرخه عرضه یک نسخه خوب و یک نسخه بد افتاده بود.
ویستا نسخه بد ویندوز بود. این سیستم عامل اندازه بزرگی داشت و ترکیبی از کد ۱۵ ساله ویندوز NT را شکل می‌داد. مصرف حافظه ویستا بسیار زیاد بود، به همین خاطر کامپیوترهای قدیمی نمی‌توانستند آن را اجرا کنند. درایورهای ویندوز XP تقریبا به‌طور کامل با ویندوز ویستا ناسازگار بودند. این اتفاق باعث شد دستگاه‌های زیادی تا انتشار درایورهای جدید از کار بیفتند.
هفت شهر عشق
مایکروسافت در تلاش برای برگرداندن ورق در سال ۲۰۰۹ ویندوز ۷ را منتشر کرد که حاوی بخش‌های زیادی از تجربه کاربری ویندوز XP بود ولی از پوسته ویستا استفاده می‌کرد. این نسخه بسیار کوچک‌تر شده بود تا سبک‌تر و سازگارتر باشد. اپلیکیشن‌ها و درایورهایی که برای ویستا ساخته شده بودند کمابیش به‌طور ۱۰۰ درصدی روی ویندوز ۷ هم کار می‌کردند. این نسخه توانست نظر کاربران را جلب کرده و چنان غوغایی به پا کند که تا مدت‌ها به‌عنوان محبوب‌ترین نسخه ویندوز از آن یاد می‌شد. ویندوز ۷ پشتیبانی از لمس‌های چندگانه و HomeGroup را اضافه کرد که نسخه‌ای خانگی از گروه‌های کاری بود، چون تعداد کامپیوترهای داخل هر خانه بیشتر شده بود.
در آن سال‌ها صحنه بازار تغییراتی ورای تصور را تجربه می‌کرد. فرم فکتورهایی در معرض توجه قرار گرفته بودند که هیچ‌کس قبلا آن‌ها را جدی نمی‌گرفت. تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها داشتند به محصولات عادی تبدیل می‌شدند و گسترش وسیع وای‌فای باعث ورود نوت‌بوک‌ها و رایانه‌های فوق همراه (UMPC) به بازار شد.
همین اتفاق موجب شد که سیستم عامل‌های جدیدی تولید شوند. آیفون و آیپد کاربران بیشتری را به سمت کامپیوترهای مک جذب کردند، در حالی که گوگل تصمیم گرفت نسخه کوچکی از لینوکس را برای تلفن‌های هوشمند توسعه دهد.
مشکل اصلی این‌جا بود که مایکروسافت همچنان این ترند جدید را نادیده می‌گرفت. این شرکت می‌دانست که مردم به جز ویندوز با گزینه‌های دیگری روبرو هستند، اما تصور می‌کرد که هیچ چیزی جای ویندوز را نمی‌گیرد. مایکروسافت پس از ویندوز موبایل سیستم عاملی به نام ویندوز فون را معرفی کرد که بر اساس کرنل ویندوز NT ساخته شده بود. این شرکت مدعی بود که با کم کردن فاصله میان سیستم عامل‌های دسکتاپ و موبایل می‌تواند بر تهدید اندروید و iOS غلبه کند. ولی اشتباه مایکروسافت آن‌جا بود که با اتخاذ این تصمیم تمام پلتفرم ویندوز CE و صدها هزار اپلیکیشنی که برای آن نوشته شده بود را نادیده گرفت. مسئولان این شرکت قصد داشتند از اول وارد بازار موبایل شوند ولی خیلی دیر این کار را کردند.
شروع/توقف
سپس شاهد یکی از بزرگ‌ترین گام‌های غلط مایکروسافت بود. ویندوز ۸ تغییراتی را به همراه آورد که هیچ‌کس طالبش نبود و آن‌ها را دوست نداشت. این نسخه منوی معروف استارت را که از سال ۱۹۹۵ وجود داشت حذف کرد. ویندوز ۸ از رابط مترو استفاده می‌کرد که ظاهرا قرار بود همه دستگاه‌ها را متحدالشکل کند. این رابط نمونه دیگری از استراتژی مخرب مایکروسافت بود که دستاوردهای قبلی این شرکت را از بین برد.
شکست ویندوز ۸ باعث شد به‌روزرسانی رایگان و زودهنگامی تحت عنوان ویندوز ۸.۱ معرفی شود که بسیاری از قابلیت‌های از دست‌رفته را برمی‌گرداند، اما مشکلات ویندوز ۸ همچنان آشکار بود. آخرین کاربران نوت‌بوک‌ها به سمت سیستم‌های لینوکسی رفتند. ویندوز فون ۸ هرگز نتوانست وعده یکپارچه‌سازی سیستم‌ها و دستگاه‌ها را محقق کند. در آن زمان اندروید به حاکم بلامنازع دنیای موبایل تبدیل شده بود، macOS داشت رشد می‌کرد و مردم برای نخستین بار متوجه شدند که کامپیوتر می‌تواند مترادف با ویندوز نباشد.
همراه با ده
هرچه به زمان حال نزدیک‌تر شدیم نیاز شدیدتری به تغییرات فکری در مدیریت مایکروسافت حس شد. ساتیا نادلا در سال ۲۰۱۴ به سمت مدیرعاملی این شرکت منصوب شد و همه متوجه شدند که ویندوز دیگر آن سلطه همیشگی خود را ندارد. ویندوز ۱۰ بزرگ‌ترین تغییر استراتژی در تاریخ ویندوز را رقم زد. ویندوز ۸.۱ جای ویندوز ۹ را گرفت و مایکروسافت به‌صورت مستقیم ویندوز ۱۰ را عرضه کرد.
ویندوز برای اولین بار به یک «نرم‌افزار در نقش سرویس» یا SaaS تبدیل شد. مایکروسافت دیگر نسخه بزرگی از سیستم عامل خود منتشر نکرد و آن را در طول زمان با به‌روزرسانی‌های متنوع کامل می‌کند. زمانی که ویندوز ۱۰ در سال ۲۰۱۵ معرفی شد، همه کاربران ویندوز ۷ و ویندوز ۸.۱ می‌توانستند به‌صورت رایگان آن را نصب کنند.
ولی بزرگ‌ترین مشکل ویندوز ۱۰ این بود که کاربران را به آپدیت مجبور می‌کرد. عده‌ای متوجه شده بودند که دانلود ویندوز ۱۰ حتی بدون اطلاعات و مجوز آن‌ها در پس‌زمینه سیستم انجام گرفته و خیلی‌ها از حیث ترافیک اینترنت متضرر شدند. مایکروسافت در آغاز بر رویکرد خود تاکید کرد اما بعدا از نمایش پاپ‌آپ‌های متعدد عقب‌نشینی کرد و به مصرف اینترنت توجه بیشتری نشان داد. البته همچنان سال‌ها طول کشید تا بالاخره قابلیت رد کردن آپدیت‌ها در اختیار کاربران قرار بگیرد.
ویندوز فون بی‌سروصدا کنار گذاشته شد و همراه آن هزاران کارمندی که با خرید نوکیا به این شرکت آمده بودند تعدیل شدند. مایکروسافت حالا از اندروید به عنوان سیستم عامل موبایلی خود استفاده می‌کند و پارسال اولین تلفن هوشمند اندرویدی خود را با نام سرفیس دوئو معرفی کرد. این دستگاه چند ماه پیش به بازار آمد.
مایکروسافت بالاخره پذیرفت که ویندوز تنها سیستم عامل بازار نیست. این شرکت به سمت تطبیق با نیازهای بازار پیش رفت و در عین حال برخی از تغییرات خود را به کاربران پیشنهاد کرد. گاهی اوقات این تغییرات اشتباه بودند چون این شرکت هنوز فکر می‌کرد که باید اثرگذاری بیشتری بر بازار داشته باشد. اما در هر حال نمی‌توانیم از تاثیرات گسترده این سیستم عامل بر دنیای فناوری غافل شویم و تولد آن را تبریک نگوییم.